شهرام مامی، عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی ایلام در رشته روانشناسی گفت‌وگوی تفصیلی با خبرنگار فارس در ایلام با بررسی علل خودکشی و ارائه راهکارها اظهار داشت: خودکشی بنا به دلایل مختلفی صورت می‌گیرد که برخی از دلایل آن عبارتند از: افسردگی، انزوای اجتماعی، ناتوانی و نارسایی خلقی و هیجانی، شکست عشقی، اعتیاد به الکل، سوء مصرف دارو و دیگر موارد.

وی افزود: این روزها روان جامعه ما نیازمند رسیدگی بیشتری است، مردم ایلام نیازمند رفاه و آرامش هستند.

عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی ایلام  ادامه داد: براساس مطالعات انجام گرفته توسط پژوهشگران مهم‌ترین عامل خودکشی، ابتلا به بیماری روانی است و مهم‌ترین عوامل زمینه‌ساز آن، اختلالات روان‌پزشکی، شامل: اختلالات خلقی، ناامیدی، افسردگی و سابقه سوءاستفاده جنسی و جسمی در کودکی و وجود سابقه مثبت فامیلی است.

خودکشی، یک اختلال چند بعدی است

مامی تصریح کرد: در بررسی‌ها و مطالعات مشخص شده ‌است که خودکشی با متغیرهای مختلف محیطی و انسانی در ارتباط است که بیش از همه اختلال شخصیت مرزی برجسته هستند؛ گاه ارثی و سرشتی و ذاتی و گاه در محیط و با عوامل مختلف در وجود افراد اقدام کننده به خودکشی مشهود است. امروزه خودکشی به عنوان یک اختلال چند بعدی فهمیده می‌شود که نتیجه تعامل پیچیده زیست‌شناختی، ژنتیکی، روان‌شناختی، جامعه‌شناختی، شخصیتی و عوامل محیطی است.

وی بیان داشت: موضوع اقدام به خودکشی به دلیل پیامدهای آن برای خود فرد و بازماندگان او و این که تأثیر روان‌شناختی و اجتماعی آن بر خانواده و اجتماع غیرقابل اندازه‌گیری است مورد پژوهش فراوان قرار گرفته است؛ روند افزایشی خودکشی از یک سو و وجود اهمیت پارامترهای شخصیت مرزی، خودشیفتگی و ناگویی خلقی برای بررسی دقیق‌تر و توانمندسازی افراد در این جهت، لازم و ضروری می‌سازد، چرا که بررسی پدیده خودکشی، موضوعی تخصصی، پیچیده و معمولاٌ قابل پیشگیری است که دخالت صحیح می‌تواند اقدام به خودکشی را تعدیل کند و یا از بین ببرد. طبق نظر اتحادیه آمریکا پایش خطر از طریق ارزیابی خطر خودکشی یکی از بهترین روش‌های پیشگیری خودکشی است.

رسانه نقش پر رنگ و قدرتمندی در تغییر باور فرهنگی مردم را می‌تواند ایفا کند

این روانشناس اذعان کرد: طبق تحقیقات انتشار اخبار خودکشی از رسانه‌ها بر میزان خودکشی تاثیر می‌گذارد. گاه یک مدل خاص خودکشی توسط افراد متعددی تکرار می‌شود و سرایت پیدا می‌کند، یا گاهی در یک گروه به دلایلی میزان خودکشی افزایش پیدا می‌کند؛ پس ما با وجوهی از خودکشی روبه‌رو هستیم که نقش رسانه در تمامی آنها برجسته است و رسانه شیوه و روش خودکشی را منتقل می‌کند.

وی افزود: از سویی خود مسئله خودکشی یک پیام است و نقش یک رسانه را بازی می‌کند، البته در اینجا منظور از ارتباط رسانه و خودکشی، نقش رسانه‌های جمعی در کاهش پدیده خودکشی به خصوص در کشور ما ایران و استان ایلام است. شیوه انتشار اخبار خودکشی، به‌عنوان روزنامه‌نگار برای آن پایانی زیبا به تصویر نکشیم مانند اینکه رها شد، به آزادی رسید و… در پوشش اخبار خودکشی نباید از روش‌های برجسته‌سازی استفاده شود، مانند تیتر شدن و به صفحه اول بردن این خبر.

مامی تاکید کرد: اینها همه مواردی است که نشان می‌دهد به‌طور مشخص در افزایش خودکشی تاثیر دارند. همچنین بین میزان احساساتی که روزنامه‌نگار در پوشش اخبار خودکشی به خرج می‌دهد و جزئیاتی که نقل می‌کند و تقلید از آن خودکشی همبستگی وجود دارد. اما این عمدتاً مخاطب‌های آسیب‌پذیر هستند که تحت تاثیر انتشار این اخبار قرار می‌گیرند. در پژوهش‌هایی که انجام‌شده است بسیاری به دلیل مشکلات اقتصادی یا شکست در یک رابطه دست به خودکشی می‌زنند اما این افراد در وهله اول دچار برخی اختلالات روانی هستند، بسیاری از آنها سوء مصرف مواد داشته‌اند و برخی از آنها نیز ازنظر خلق‌وخو باثبات نبوده‌اند.

برای انتشار اخبار خودکشی باید از متخصصین مشورت گرفت

عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی ایلام با بیان اینکه وقتی خبر خودکشی منتشر می‌شود ممکن است به‌دست هر مخاطبی برسد، گفت: این اصحاب‌رسانه هستند که باید حساسیت به خرج داده و منابع خبری و خوراک خبری با معیارهای مشخص‌شده را منتشر کنند. درواقع روزنامه‌نگار نباید با کلمات و جملات خود مخاطب آسیب‌پذیر را تهیج کند. در روزنامه‌های ایرانی و ایلامی بسته به استراتژی روزنامه گاه بسیار خوب و ماهرانه و برخی هم خبر را به‌صورت مهیج‌تر منتشر می‌کنند.

وی تاکید کرد: اگر تیترهایی را که به مسئله خودکشی پرداخته‌اند را مورد مطالعه قرار دهیم می‌بینیم که در ایران عمدتاً به چرایی خودکشی پرداخته می‌شود. مانند اینکه پول نداشته است یا خودکشی دختر جوان به دلیل تعرض بوده، اینها مواردی است که رسانه بر آن تاکید می‌کند که به این دلایل یا درنتیجه این اتفاق‌ها خودکشی اتفاق افتاده، این در حالی است که اساساً خودکشی نمی‌تواند تنها به این دلایل صورت بگیرد و انتشار دهندگان خبر باید مجاب شوند که در این زمینه از متخصص این حوزه نظر بخواهند.

عدم کنترل اخبار خودکشی در رسانه‌های امروزی

مامی ضمن پرداختن به سایر عوامل خودکشی تشریح کرد: مسئله دیگر چالش دنیای انتقال اطلاعات و رسانه‌های فراگیر مجازی است. در رسانه‌های سنتی به‌طور مشخص می‌توان با کدهایی که صادر می‌شود کنترلی بر نحوه انتشار خبر خودکشی را مدیریت کرده، اما در مورد رسانه‌های اجتماعی این امکان وجود ندارد. در رسانه اجتماعی مخاطب خود تولید محتوا می‌کند.

این استاد دانشگاه ادامه داد: گذشته از مسوولیت اجتماعی که افراد باید به آن توجه داشته باشند، نمونه‌های متعددی وجود دارد که نشان داده است از زمانی که افراد بیشتر از اینترنت استفاده می‌کنند اطلاعات بیشتری از شیوه‌های خودکشی به‌دست می‌آورند و مانند اتفاقی که در سال 2000 در ژاپن اتفاق افتاد با یکدیگر پیمان بستند که به عمل خودکشی دست بزنند یا گپ‌وگفت‌هایی که در فضای مجازی شکل می‌گیرد ممکن است شک و ترسی را که از خودکشی وجود دارد از افراد صلب کند.

وی افزود: پژوهش‌هایی که انجام‌شده، عمدتاً نشان داده است نوجوانان از فضای اینترنت تاثیرپذیری بیشتری دارند. در نهایت می‌توان گفت که رفتارهای بهداشتی در بستری از هنجارها،‌ باورها و رفتارهای پذیرفته شده اجتماعی مشخص شکل می‌گیرند و در این میان رسانه‌های جمعی از مهم‌‌ترین ابزارها در اصلاح تصویر بیماری‌ها و بیماران روانی در معرض خودکشی یا افراد با زمینه اقدام به خودکشی به حساب می‌آیند.

ارائه تصویر واقعی و عادی از زندگی روزمره در کاهش خودکشی موثر است

مامی تصریح کرد: البته رسانه‌ها در این میان نقشی دوگانه دارند، یعنی هم می‌توانند تصویری منفی از این پدیده ارائه دهند و هم در تعدیل این تصویر منفی، تأثیرگذار باشند. گفت‌وگوهای بین فردی درباره موضوعات بهداشتی و تصاویر ارائه شده در تلویزیون و رسانه‌های دیگر ممکن است منجر به برجسته‌ شدن یک موضوع سلامت شود که در پی آن میزان ارزیابی اطلاعات توسط مخاطبان بالا رود و آگاهی مردم درباره آن موضوع بیشتر شود. به اتکاء این رویکرد می‌توان راه‌حل‌هایی را برای ارائه تصویری معقولانه و معتدل‌تر در رسانه‌ها ارائه داد.

عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی ایلام عنوان کرد: از آن‌جا که یکی از راه‌های تأثیر بیشتر پیام به دلیل این‌که ارائه تصاویر افراد اقدام کننده به خودکشی و  بیماران در رسانه‌های ما اغلب با غلو و بزرگ‌نمایی همراه است، ارائه تصویر واقعی و عادی از زندگی روزمره و فعالیت‌های طبیعی مبتلایان به بیماری روانی و اقدام‌کنندگان به خودکشی و همچنین سیر ابتلای آنان به این گونه بیماری‌ها می‌تواند به واقعی ساختن و ملموس کردن هویت، موقعیت و شخصیت این بیماران کمک شایانی کند. در واقع اگر مخاطبان رسانه‌ها با تصاویر واقعی این گونه افرادآشنا شوند و این نکته برایشان مشخص شود دیگر امکان جهت‌گیری رسانه‌ها در ارائه تصویرهایی منفی از افراد تا میزان زیادی کاهش خواهد یافت.

وی در پایان افزود: می‌توان و باید بر اصول اخلاقی در دفاع از حقوق افراد اقدام کننده به خودکشی تأکید کرد؛ باید رسانه‌ها را فراتر از وسایل ارتباط جمعی قدیم یعنی رادیو، تلویزیون و مطبوعات دید و رسانه‌های جدید در مطالعات و تحقیقات علمی مرتبط و نشر و تحلیل  و واکاوی علمی پدیده خودکشی وارد شود.

تاریخ مصاحبه: 26 مرداد 98